CİHAN DEMİRCİ-MİZAHHABER
Karikatür değil ‘grafik’ yarışması
Bu yıl 32’nci kez düzenlenen Aydın Doğan Karikatür Yarışması’nda yarışan eserlere baktığımızda, jürinin tercihlerinin ‘grafik illüstrasyon’dan yana olduğunu gözümüze çarptı.
Yarışmanın tarzı, bu. Aslında 30 yıldan fazla bir süredir adı “Simavi” Karikatür Yarışması iken de kazananlar aynı bakış açısıyla değerlendiriliyordu. Yarışmanın kendisini eleştirmek elbette kimsenin haddine değil. Ancak yıllardır karikatür dünyasının içinden gelen sesleri de göz önüne alarak uluslararası ün kazanmış bu yarışmanın karikatür sanatının kendisi üzerinde nasıl bir etki yarattığını bilmenin, herkesin hakkı olduğunu düşünüyorum.
Zira karikatür, hicivin çizgi aracılığıyla ulaştığı en yüksek mertebedir. Yaşadığımız sosyal olumsuzluklara karşı karikatürden daha zekice bir başka tepki şekli yok. Bu yüzden, Türkiye’de karikatür çizerlerine siyasal iktidar tarafından sürekli dava açılıyor. Günümüzden yaklaşık 30 ilâ 40 yıl önce Türkiye’de karikatür alanında yaşanan sert tartışmalarda, daha çok ‘halk mizahını’ savunan ve Gırgır mizah dergisinin ulaştığı başarı dolayısıyla basında da güçlü durumda bulunan Oğuz Aral, bu tür yarışmaların “Karikatürün muhalif ruhu”na aykırı olduğunu öne sürerek karşı çıkmıştı. Yaşanan karşılıklı ve sert suçlamalara varan tartışmalarda, konu gereksiz yere “Yazılı (balonlu) karikatür-yazısız (balonsuz) karikatür” ayırımına kadar gelip dayanmıştı. Karikatürüne konuşma balonuyla yazı yazan karikatürist, aynı zamanda ‘dergi çizeri’ kimine göre, ‘yoz mizah’ın temsilcisiydi. Karikatürünü sadece çizgiyle anlatım yoluyla çizen ise ‘salon karikatürcüsü’ ve hatta ‘burjuva’ idi.
AYNI ESPRİLER, FARKLI ÇİZERLER…
Günümüzde bu tartışmalardan eser kalmamasına rağmen, yaşadığımız coğrafyada karikatür sanatının kendisi, zamanla evrilerek, bir noktaya gelmiş gibi gözüküyor. Artık, Aydın Doğan gibi karikatür yarışmalarının jürilerinde, bir zamanların “balonlu” dergi karikatürcüleri, jüri üyesi olarak görev alıyor. En güzel örnek ise 32’inci Aydın Doğan Karikatür Yarışması’nın jürisindeki Latif Demirci… Latif Demirci, Gırgır dergisinde çizdiği ilk yıllarda ustası Oğuz Aral’ın çizgisinin “tıpkısının aynısı” ile mesleğe başlamış bir karikatürist olarak tanınıyor. Jürinin bu yarışmalardaki seçimleri ise elbette Oğuz Aral’ın “halk mizahı”ndan çok farklı tercihleri yansıtıyor. Yarışmanın “uluslararası” nitelikte olması, eserlerin belirli bir ortak anlatım diline sahip olmasını gerektiriyor. Bu da karikatüristin eserini, oldukça sınırlayıcı bir şekilde etkiliyor.
Daha da önemlisi, belirli konuların ve esprilerin çokça tekrarlanmasına yol açıyor. Bu tür uluslararası yarışmalarda, genel politika, barış, savaş, mülteciler, zenginlik, yoksulluk gibi konulardan başka konulara değinen neredeyse hemen hiç karikatür bulunmamasının en önemli sebebi bu. Konuların bu tür genel tekrarlarla sınırlanması zorunluluğu, geçmiş yıllarda zaten çizilmiş karikatürlerin birer kez daha aynı esprilerle ama farklı çizerlerle tekrarlanmasına ve en sonunda da “Fikir çalınması” tartışmalarına yol açıyor. 2014 Aydın Doğan Karikatür Yarışması birinciliğinde olduğu gibi geçmiş yıllarda zaten çizilmiş bir esprinin birinci seçilmesi, karikatürcüler ve karikatür sanatı açısından bir türlü bitmeyen hayli sancılı yeni tartışma süreçlerinin başlamasına yol açıyor.
KARİKATÜR MÜ İLLÜSTRASYON MU
Dikkat çekici bir başka nokta da, bu yılki yarışmanın ilk üç eseri ve dereceye giren karikatürler açısından bakıldığında, karikatürün daha naiv, basit çizgili ve kolay anlaşılır ama vurucu tarzından hayli uzaktaki eserlerin ödüllendirilmesi… Birinci olan Arnavut karikatürist Agim Sulaj’ın çelişkileri ifade etme biçimi, zenginlik ve yoksulluğun acımasız eleştirisi, elbette yerli yerinde ama çizgi tarzına gelince, karikatürün anlamını veren abartıdan hemen hiçbir eser olmadığı göze çarpıyor. Agim Sulaj, tamamen resimsi bir tarz ile çizmiş eserini. Buna aslında “İllüstrasyon” deniyor. Hatta biraz daha zorlamayla “Grafik-illüstrasyon” da denebilir. İllüstrasyon ise gerçeğin neredeyse birebir halini yansıttığına göre, nasıl bir “karikatür” ödüllendirmesi yapıldığı, yine zihinlerde soru işareti olarak kalacak gibi.
LEVENT ELPEN / TARAF / 19 KASIM 2015